عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات پزشکی قانونی

مقدمه:

هر بیمار روانی، اعم از روان نژند یا روان پریش، ممکن است درگیری با قانون داشته و در مواردی محکوم به حبس گردد. ا توجه به این که در قانون مجازات اسلامی ابتلاء به جنون، به هر درجه در حین ارتکاب جرم، سبب رفع مسئولیت جزایی شناخته شده باید انتظار حضور بیمارانی که به شدت روان پریش هستند را در زندان ها نداشته باشیم، اما عملا این طور نیست. حقیقت این است که در مواردی بیمار روان پریش مرتکب جرمی شده که هیچگونه ارتباطی با بیماری او نداشته و بررسی های قضایی نشان داده که ارتکاب جرم در حالتی از جنون نبوده و فرد روان پریش مجرم با آگاهی و اطلاع کامل از نتیجه رفتار خود عمل مجرمانه را مرتکب شده است. البته تعداد این موارد اندک است اما حضور همین تعداد اندک در زندان دردسرهای خاص خود را دارد. از طرفی به دلیل نداشتن بیمارستان حفاظت شده قضایی در حال حاضر بسیاری از بیماران روان پریش ناگزیر در زندان نگهداری می شوند. این مسائل سبب شده که پزشکان در زندان با مشکلاتی در ارتباط با این بیماران مواجه شوند.

عموما پزشکان در زندان مشکلات روانی بیماران را با دارودرمانی و یا توصیه هایی مبنی بر مراقبت بیشترمدیریت می کنند. گاهی نیز مسائل مطرح شده از سوی بیمار یا مشاهدات زندانیان دیگر از رفتار مختل یک بیمار به خصوص از نگاه پزشک زندان نوعی تمارض است و به آن بهایی داده نمی شود. اما باید در نظر داشت که این بی توجهی بعضا با نتایج تاسف باری همراه خواهد شد. بنابراین باید بیماران روانی در زندان را با دقت بیشتر از گذشته معاینه نمود و در صورت مشاهده هرگونه حالت بالقوه خطرناک و یا حالاتی که مستلزم مراقبت بیشتر هستند انتقال بیمار از زندان به سوی بیمارستان روان پزشکی را مد نظر قرار داد.

از آنجا که در روان پزشکی قانونی باید علامت محور باشیم و نه تشخیص محور، بنابر این هرگاه احساس شود علائم موجود ، صرف نظر از تشخیص، سبب افزایش احتمال خطر بیمار برای خود و یا دیگران شده است باید مقدمات انجام اقدامات مراقبتی بیشتر را فراهم نمود.

تشدید بیماری روانی در زندان:

ماده 291 قانون اجرای احکام  یکی از مواد قانونی است که بسیار مورد توجه محکومین، وکلا و دادگاه های اجرای احکام است. این ماده قانونی که به نظر می رسد نیاز به تغییرات کوچکی نیز دارد بدین شرح وضعیت برخی از محکومین به حبس در زندان را که دچار بیماری های جسمی یا روانی هستند مشخص نموده است: " بیماری محکوم علیه موجب توقف اجرای حکم نمی شود مگر این که به تشخیص دادگاه اجرای حکم موجب شدت بیماری و تاخیر در بهبودی محکوم علیه باشد که در این صورت دادگاه با تشخیص پزشک قانونی یا پزشک معتمد و اخذ تامین مناسب اجازه معالجه در خارج از زندان را صادر می نماید و اگر محکوم علیه تامین ندهد به تشخیص پزشک و دستور دادگاه در زندان یا بیمارستان تحت نظر ضابطین دادگستری معالجه می شود".  

بدیهی است برخی از اختلالات روانی در مدت اقامت بیمار در زندان تشدید شده و یا بهبودی آن ها به تاخیر می افتد. در چنین مواردی باید پس از انجام بررسی های لازم در صورت تایید مشکلات نیازمند درمان در مورد انجام درمان روانپزشکی در زندان و یا در یک بخش تخصصی روان پزشکی تصمیم گیری شود. مواردی از بیماران را می توان در زندان تحت درمان قرارداد. این بیماران را غالبا افرادی تشکیل میدهند که از اختلالات خفیف روانی رنج می برند و آثاری از علائم مهم واساسی و به خصوص افکار هذیانی، خودکشی و دیگرکشی ندارند.

خطر اقدام به خودکشی:

مهم ترین موضوع در ارتباط با بیماران مبتلا به اختلالات روانی که در زندان اقامت دارند، خطر اقدام به خودکشی است.این مهمترین موضوع در ارزیابی تحمل کیفر در مورد بیماران مبتلا به اختلالات روانی در زندان است. در برخی موارد غفلت از این موضوع به خاطر ظن اشتباه تمارض نتایج اسفناکی به همراه خواهد داشت. بنابراین بررسی دقیق و ارزیابی درست از وضعیت روانی بیمار می تواند از بروز فجایع غیرقابل جبران جلوگیری کند.

وظایف روان پزشکان در زندان:روان پزشکان دو وظیفه کلی در موارد اورژانس در قبال بیماران زندانی که مبتلا به اختلال روانی به خصوص افسردگی شده اند بر عهده دارند: الف) ارزیابی روان پزشکی وبررسی میزان خطر اقدام به خودکشی ب) تصمیم‌گیری و انجام درمان مناسب.